De waarde van alternatieve musea voor de museumsector
Een museum dat kunst op een andere manier presenteert dan standaard musea kan gezien worden als een alternatief museum. Alternatieve musea treden daarbij zo ver buiten de banen van de standaard musea, dat ze officieel niet erkend worden als musea. Hoe spelen zij met de standaard norm die gevestigd is door de museumsector en zijn deze musea wel van meerwaarde? Antwoorden op deze vragen lees je in dit onderzoeksrapport van Tobias Verhagen over alternatieve musea in Amsterdam.
De term alternatief museum is een concept dat bedacht is door Verhagen en veronderstelt dat er op een andersoortige wijze wordt omgegaan met een museum. De Nederlandse museumsector bestaat uit de musea, belangenorganisaties, onderzoeksinstellingen en museumprofessionals die actief bijdragen aan het begrip, welzijn en de ontwikkeling van musea in Nederland. Bij gebrek aan een museumwet bewaakt de museumsector een professionele standaard voor musea. Deze standaard biedt volgens Paulus (2010) een officieus kader en is te interpreteren als de ‘institutionele norm’ van de museumsector. Reguliere musea voldoen aan de institutionele norm, alternatieve musea niet. In dit artikel volgt eerst een korte uiteenzetting van de kenmerken van reguliere en alternatieve musea, welke daarna worden getoetst aan vijf casestudies.
De Nieuwe Museologie: focus op de functies van musea
De museumdefinitie van de ICOM benoemt vijf primaire museale taken die elk museum dient te hebben, namelijk: het verwerven, conserveren, onderzoeken, communiceren en presenteren van de collectie. De functies van musea zijn veel veranderlijker vergeleken met de taken die worden uitgevoerd. Dit komt doordat functies meer afhankelijk zijn van wat een samenleving op een bepaald moment verlangt van een museum.
Elshout (2016) en Black (2012) zijn van mening dat functies van musea enerzijds te maken hebben met de doelen die worden nagestreefd en anderzijds met de betekenis die musea hebben. Deze focus op museale functies is een kenmerk van de Nieuwe Museologie, die zich richt op vragen over de betekenis – of waarde – van musea en de relatie die zij hebben met hun publiek, aldus Weil (1990) en Vergo (1989). Dit onderzoek is daarmee ook ingebed in het gedachtegoed van de Nieuwe Museologie.
Mogelijke kenmerken voor alternatieve musea
In dit onderzoek wordt de waarde van de alternatieve musea in de casestudies nader onderzocht.De alternatieve musea die zijn onderzocht als casestudies van dit fenomeen zijn: de Museumstraat, de Grote Kunstshow (Kunstshow), het Parademuseum, Street Art Museum Amsterdam (SAMA) en het Eddie the Eagle Museum (ETEM). Zij zijn gekozen omdat ze allemaal actief waren in Amsterdam, zijn gesticht vanaf 2010 en op één of meerdere wijze(s) spelen met de kaders van de Nederlandse museumsector en door deze branche niet worden erkend als museum.
De waarde wordt beoordeeld aan de hand van twee thema’s die zijn opgesteld vanuit het gedachtegoed van de Nieuwe Museologie en het ‘post-museum’. Het eerste thema stelt de vraag hoe alternatieve musea het dialoog zijn aangegaan met het publiek. Een dialoog kan worden aangegaan met individuele bezoekers en op breder niveau met de (lokale) gemeenschap. Volgens Weil (2002) kan een goed museum bezoekers vier soorten ‘public service’ geven:
Sociale interactie
Vermaak
Educatie
Ervaring
Verder moeten musea proberen zichzelf actueel en relevant te maken voor hun bezoekers, om zo een wederzijdse betrokkenheid te creëren tussen musea en de samenleving. Het tweede thema gaat verder op deze ideeën en kijkt hoe de alternatieve musea spelen met de kaders van de museumsector. Het post-museum speelt met (traditionele) museologische kaders en voorstaat een ‘wedergeboorte van het modernistische museum’. Hooper-Greenhill (2000) stelt zes kenmerken op van het post-museum:
Meer nadruk op het gebruik van objecten dan op verdere accumulatie
Evenveel interesse in materieel als in immaterieel erfgoed
De tentoonstelling is één van meerdere vormen van communiceren
Integreren van meerdere stemmen en perspectieven, waardoor kennis niet langer uniform is, maar meerstemmig
Het post-museum is niet beperkt tot zijn eigen muren
Moedigt samenwerkingen aan en viert diversiteit
De vijf alternatieve musea in Amsterdam
Bij de alternatieve musea in de casestudies is gelet welke van bovenstaande kenmerken te onderscheiden zijn. De twee thema’s zijn behandeld per casestudie, door middel van diepte-interviews met vertegenwoordigers van de afzonderlijke alternatieve musea. Alle casestudies lokten op een bepaald niveau dialoog uit met hun bezoekers en vertonen één of meerdere kenmerken van het post-museum. Onderling verschillen ze echter in de museale taken die zijn uitvoeren en de functie(s) die zij vervullen in Amsterdam.
De Museumstraat
Street Art Museum Amsterdam
Het Parademuseum en de Kunstshow
Eddie the Eagle Museum
Dit artikel is een samenvatting van het onderzoek van Tobias Verhagen naar de waarde van alternatieve musea in Amsterdam. Download hier de volledige scriptie.